Wat is honing?

Honing is een voedingsmiddel dat door bijen wordt geproduceerd. Het bestaat uit diverse soorten natuurlijke suikers, water en andere stoffen (mineralen, vitaminen, sporenelementen, gist, kleurstoffen en geurstoffen). Dit zit allemaal al van nature in de honing, er wordt dus niets aan toegevoegd.

 

Honing wordt door door de bijen gemaakt omdat ze het zelf gebruiken als energie drager. Ze sparen het op om in de winter een voorraad te hebben. Als imkers helpen we de bijen zodat ze altijd genoeg energie op voorraad hebben in hun kast ook halen wij een deel van de honing weg voor eigen gebruik. 

 

Van nectar tot honing

De bijen verzamelen nectar van bloemen. Tijdens de terugvlucht naar de bijenkast wordt de nectar in het maagje van de bij al bewerkt met enzymen, organische zuren en andere stoffen. Eenmaal bij de bijenkast wordt de nectar aan de andere bijen overgedragen die de nectar ook verrijken met enzymen en water aan de nectar onttrekken. Als een druppeltje wordt de nectar dan in een van de raten gedaan en met een wasdekseltje afgedekt. Als alle raten bedekt zijn kan de honing worden geoogst. Met een speciale vork worden de dekseltjes eraf gehaald en de raten in een soort centrifuge geplaatst. Hierin wordt de honing uit de raten geslingerd en opgevangen in een grote ketel. Hieruit wordt de honing nog een keer gezeefd om alle wasresten en andere vreemde deeltjes uit de honing te halen. En zo kan de honing is potjes worden afgevuld. 

 

De werking van honing

Honing wordt al eeuwen gebruikt als middel tegen allerlei kwalen. Het verhoogt de weerstand, heeft een stimulerende werking op het zenuwstelsel en bloedsomloop. Het wordt gebruikt bij behandeling van (brand)wonden, ontstekingen, verkoudheid en diarree. Maar meest bekend is wel het gebruik bij allergiën. Neem dan wel honing van je lokale imker omdat daar de mix van pollen van bloemen en bomen uit je directe omgeving inzit. Voor gezondheid en honing zie natuurlijk altijd officiele websites. 

Houdbaarheid honing

In principe is elke soort honing onbeperkt houdbaar. Je kunt er dus gerust een paar jaar mee doen. Toch staat er wel een houdbaarheidsdatum op het etiket omdat de warenwet dat voorschrijft. Na verloop van tijd zal de honing gaan kristaliseren, maar dat betekent niet dat de honing niet meer goed is. Je kunt honing het beste in een gesloten pot op kamertemperatuur en op een donkere plaats bewaren. Bijvoorbeeld in het keukenkastje, kelder of voorraadkast.

Help de honing is hard geworden

Elke soort honing wordt na verloop van tijd hard. Dit wordt ook wel kristaliseren genoemd. Misschien denk je dat de honing dan aan het bederven is, maar dat is niet zo. Het is juist een teken dat de honing van goede kwaliteit is en niet is gepasteuriseerd of verwarmd. Het is een volkomen natuurlijk proces. Sommige soorten honing kristaliseren vlugger dan andere soorten. Dit hangt af van de verhouding tussen de glucose (druivensuiker) en fructose (vruchtensuiker) en temperatuur waarbij de honing wordt bewaard.

 

Honing weer vloeibaar maken

Je kunt gekristaliseerde honing weer vloeibaar maken door de honing als volgt te verwarmen. 

• Verwarm de pot honing in een pannetje water tot maximaal 40 graden
• Zet de pot honing op de verwarming of in de zon

• In de oven verwarmen tot maximaal 40 graden

Let op: Verwarm honing nooit in de magnetron. Hierdoor gaan veel vitamines, mineralen en enzymen verloren.

Een koningin in de maak

Iedere koningin ontstaat uit een gewoon eitje, gelegd door een koningin. Aan dit eitje is verder niets bijzonders te zien of te ontdekken. Nadat het eitje ‘uitkomt’ komt hieruit een larve. En nu komt het ‘geheim’ van de bijen! Deze larve krijgt een ander voedsel dan standaard bijen. Dit voedsel heet koninginnengelei, of zoals het vaak verkocht wordt ‘Royal Jelly’ (dit wordt als consumentenvoedsel verkocht, maar dat is weer een heel ander verhaal, neem alvast van mij aan dat het niet zo bedoeld is). Dit bijzondere voedsel is echt een wondervoedsel! Doordat de larve dit consumeert krijgt ze in tegenstelling tot alle andere bijen een volledig ontwikkeld legorgaan dat haar in staat stelt bevruchte eitjes te leggen. Maar niet alleen dat, ook fysiek wordt deze bij anders. Ze krijgt namelijk een veel groter achterlichaam. En niet te vergeten, daar waar een winterbij in het beste geval 6 maanden oud kan worden, en een zomerbij een week of 6 kan de koningin wel 3 tot zelfs 4 jaar oud worden!  

De koninginnen cel

Alles betreffende bijen speelt af in de raten, en in het bijzonder in de cellen. Maar de bijen realiseren zich dat een grotere koningin niet in een standaard cel gaat passen. Ze bouwen een normale cel dan ook uit tot een aanzienlijk grotere cel, waar de nieuwe koningin de ruimte krijgt zich te ontwikkelen. Een dergelijke cel wordt ook wel de pinda genoemd - op het plaatje zie je wel waarom. En net zoals elke bij volgroeid deze eerst in de cel alvorens ze hier uit gaat komen. Een bij wordt dan ook niet geboren, maar komt uit haar cel. De bijen spelen altijd graag op veilig en maken meerdere koninginnencellen tegelijk aan. Op deze wijze stellen ze zo goed mogelijk de toekomst van het volk veilig.

Een koninginnen leven

In de hoogtij dagen van een koningin legt ze wel 1500 tot 2000(!!) eitjes per dag. Het aantal eitjes dat gelegd wordt is ook weer afgestemd op het moment van het jaar, en de verdere omstandigheden buiten de kast. Is er zeer weinig voedsel te halen, dan gaat de productie ook omlaag. Deze stopt zelfs in de koude winterdagen helemaal. Maar als er in het voorjaar veel voedsel te halen is dan gaat de productie ook naar het maximale! Als je bedenkt dat een dag 1440 minuten heeft, dan kom je vlot tot de conclusie dat de koningin minimaal 1 eitje per minuut of meer moet leggen. Een hele prestatie dus! Maar hierdoor heeft de koningin voor een paar zaken geen tijd. Als enige bij in het volk poept ze in de kast, de andere bijen ruimen dit weer op. Je wil uiteraard als bij ook voorkomen dat je koningin haar behoefte gaat doen en een vrolijk vogeltje gaat er met haar vandoor! Maar ook om zelf te gaan eten heeft ze geen tijd. Daarom heeft ze een hele hofhouding in de buurt die haar voeren, haar poetsen, haar ontlasting opruimen en alles voor haar doen zodat ze haar ding kan doen; eitjes leggen en nog eens eitjes leggen!

De honingbij

In de bijenkast wonen altijd 3 type bijen. De koningin, de werksters en de dar. Een bijenvolk bestaat in de zomer uit ongeveer 50.000 bijen. Er is één koningin, zij legt in het warme seizoen zo’n 1.200 tot 2.000 eitjes per dag. Er zijn enkele honderden darren (mannelijke bijen) voor het bevruchten van jonge koninginnen. Het volk bestaat voor het grootste deel uit werkbijen. Zij hebben verschillende taken.

De koningin

Ieder gezond bijenvolk heeft er één. De koningin, nooit meer en als het goed is zitten ze ook nooit zonder. Maar laat ik beginnen met het eerste grote misverstand. Een koningin schept de verwachting dat ze enige macht heeft, of anderzijds zaken in te brengen heeft, dit is echter niet zo! Daarom is de naam koningin eigenlijk ook misplaatst, vandaar dat imkers meestal spreken over een moer, oftewel moeder des volks. Deze titel klopt veel beter! Als de koningin even in de kast zit, zijn alle nakomelingen van haar en is ze dus de moeder van alle aanwezige bijen! Maar verder sturen de bijen de koningin, en niet andersom.

De werksterbij

Een werkbij leeft in de zomer ongeveer 6 weken, dan is ze versleten. In de winter is een volk veel kleiner. De winterbijen hebben als enige taak het volk warm te houden en de winter door te komen. Winterbijen kunnen wel 6 of 7 maanden oud worden.

Een werkbij in het voorjaar/zomer begint haar leven in de binnendienst. Ongeveer 3 weken bestaan haar taken uit:

 

1. Het poetsen van cellen, zodat deze klaar zijn voor een eitje of opslag van honing

2. Het verzorgen van larfjes

3. Het verzorgen van de koningin

4. Het "was zweten" en bouwen van nieuwe raten 

5. Het transport en de verwerking van nectar en stuifmeel binnen de bijenkast

6. Het ventileren in de bijenkast om vocht af te voeren

7. Het verwarmen van het broednest

8. Het bewaken van de bijenkast

De rol van de koningin

De koningin in de kast zorgt voor rust in de kast. Zolang de koningin er is, heerst er normaal harmonie in de kast. Bijen communiceren met feromonen. Deze geuren zetten ze voor diverse doelen in. Maar een koningin produceert haar eigen unieke feromoon. Dit wordt ook wel eens vertaald als de kastgeur. Ieder volk heeft via de koningin een eigen geur. Dit stelt bijen die als wachter fungeren dan ook in staat om bijen die niet in het volk horen buiten de kast te houden. Iedere bij die binnenkomt wordt ‘besnuffeld’ en al dan niet goed gekeurd. Maar alle aanwezige bijen ruiken haar feromoon, maar als de koningin verdwijnt dan hebben ze dit ook rap door. Het volk is op dat moment moerloos. Als je even wacht hoor je dat in het volk want er is een enorme onrust en gezoem in de kast. Direct hierna gaan bijen zorgen voor opvolging. Want zonder koningin gaat het bijenvolk ten onder! Ze zoeken nu geschikte eitjes uit, en bouwen deze cel uit tot een grotere cel zodat de koningin uiteindelijk past. Als imker herken je deze omdat ze niet aan de buitenkant van het raat zitten, maar op diverse plekken midden op het raat. We noemen deze cellen redcellen.

Een nieuwe koningin

Er komt een moment dat de bijen het tijd vinden voor een nieuwe koningin. Dit kan diverse redenen hebben. Als een koningin te oud wordt geeft ze minder feromonen af, en gaat ze trager worden met eitjes leggen bijvoorbeeld. Maar het kan ook goed zijn dat de bijen het te druk vinden worden in de kast. Het volk overgroeid de kast zeg maar. Of er gebeurd iets waardoor de bijen haar niet meer herkennen, of menen dat ze beschadigd is (soms als de imker haar merkt en te vroeg terug zet willen ze haar wel eens afsteken, ze ruikt naar verf waardoor ze hun eigen koningin niet herkennen). Er zijn twee scenario’s. Een koningin die ze niet meer goedkeuren kunnen ze afsteken. Maar ze brengen zichzelf in gevaar dan, aangezien er nog geen opvolging zeker gesteld is. Een meer natuurlijk verloop is dat de bijen nieuwe cellen bouwen (deze heten dan zwermcellen) en ze dirigeren de koningin naar deze cellen waar ze haar eitje in legt. Nadat er meerdere cellen belegd zijn, en ze worden gesloten weet de oude koningin dat haar taak erop zit bij dit volk. Ze zal stoppen met eitjes leggen zodat haar gewicht minder wordt en ze verlaat de bijenkast. Samen met haar gaat ongeveer de helft van het bijenvolk mee. Dit is wat ze een bijenzwerm noemen, een zwerm is dus een natuurlijke vermenigvuldiging van een bijenvolk. 

De bevruchting

Ook bij de bijen bestaat kunstmatige inseminatie! Weliswaar onder een flinke loep, maar het is goed mogelijk. Vooral wordt dit gedaan door imkers die met bijzondere bijen werken. Momenteel probeert men bijvoorbeeld een bijensoort te creëren die zelf op zoek gaan naar Varoa mijten, en deze verwijderen. Gedurende een dergelijk onderzoek is het wel zaak dat de koningin alleen bevrucht wordt door darren die in dezelfde bloedlijn zitten. Men kiest dan voor kunstmatige inseminatie.

 

Een veel natuurlijkere situatie wordt gemaakt door bevruchtingsstations op te zetten. Onze waddeneilanden worden hier bijvoorbeeld voor ingezet. Imkers uit het hele land met een bepaald soort bijen gebruiken jonge onbevruchte koninginnen die ze in een klein kastje collectief naar de eilanden laten gaan. Op dat eiland leeft enkel 1 soort bijen, dus je houd je volk zuiver. Bijvoorbeeld op Schiermonnikoog richt men zich op de Carnica bijen, op Texel op de zwarte bijen en Ameland de Buckfast bijen. Maar er zijn ook veel imker die de natuur gewoon zijn ding laten doen, en de koningin laten vliegen vanuit de eigen stand waar ze zal paren met de darren die ze daar kan vinden. Deze volken worden bastaard volken genoemd.